Ιερά Μονή Παναγίας Άνω Ξενιάς
14-16/6/2011
Πανοσιολογιώτατε Καθηγούμενε,
Αγαπητοί μου Πατέρες και αδελφοί,
Η χάρις της Υπεραγίας Θεοτόκου, της δικής μας Παναγίας Ξενιάς, συνήγαγε όλους μας στον ευλογημένο αυτό τόπο της Μοναστικής ασκήσεως και ησυχίας, σε ένα τριήμερο επικοινωνίας, προβληματισμού, διαλόγου και μαθητείας, πάνω σε ζητήματα Λειτουργικής και Τελετουργικής. Καλούμαστε ν'αφήσουμε πίσω μας τις ενοριακές μας μέριμνες, τις οικογενειακές μας, ακόμα, ενασχολήσεις, προκειμένου να σπουδάσουμε τα μυστικά της Λειτουργικής Ορθοδόξου ζωής και διακονίας, ασκούμενοι στην θεωρία, αλλά και στην πράξη της Θείας Λατρείας.
Το λειτουργικό βίωμα οφείλει να διατρέχει ασταμάτητα την πνευματική μας ζωή. Η Αγία Τράπεζα πρέπει να είναι η αφετηρία όλης της πνευματικής, όσο και κοινωνικής δραστηριότητάς μας, αλλά και η προέκταση συνολικά του βίου μας. Η Θεία Λειτουργία είναι η δύναμη, το οξυγόνο, ο βασικός λόγος ύπαρξής μας μέσα στον κόσμο. Είναι το σπουδαιότερο έργο το οποίο μπορεί να επιτελέσει ένας άνθρωπος πάνω στη γη, γιατί ξεπερνά τα ανθρώπινα δεδομένα και έχει την αναφορά του στον ουρανό. Οτιδήποτε άλλο κι αν πράξει ο άνθρωπος, όσο μεγαλεπήβολο και μεγαλειώδες κι αν είναι, μένει και ριζώνει στη γη, προκαλώντας, ίσως, σχόλια και βλέμματα θαυμασμού. Η Θεία Λειτουργία, όμως, μπορεί να τελείται από τα χοϊκά και ευτελή χέρια μας, ενώνει, όμως, τον ουρανό με την γη. Το τονίζει χαρακτηριστικά ο Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος: «Εν τοις ουρανοίς τα ημέτερα και τα επουράνια κάν εν τη γη επιτελείται» Και αλλού, θέλοντας να τονίσει ότι ο κληρικός στέκεται ανάμεσα στον ουρανό και στη γη, ανάμεσα στους ανθρώπους και στον Θεό, σημειώνει: «Μέσος του Θεού και της των ανθρώπων φύσεως έστηκεν ο ιερεύς, τας εκείθεν τιμάς κατάγων προς ημάς και τας παρ' ημών ικετηρίους ανάγων εκεί».
Η Θεία Λατρεία είναι σύνοδος ουρανού και γης, όπου συμμετέχει ο χορός των Αγίων. Και εμείς έχουμε το ακριβό προνόμιο να προεξάρχουμε και να συντονίζουμε την συνύπαρξη του ουράνιου πνευματικού κόσμου και του ανθρώπινου χοϊκού κόσμου, αναλαμβάνοντας να τους ενώσουμε σε μία ακατάληπτη, για τα ανθρώπινα δεδομένα, ένωση, με τελικό σκοπό την Μυστηριακή ένωση με τον Χριστό. Ασφαλώς, όλα αυτά δεν είναι καρπός της δικής μας ικανότητας ή αξιοσύνης. Ούτε πρόκειται για δικαίωμα το οποίο διεκδικούμε και κατακτούμε, αλλά χάρισμα δοσμένο από τον Θεό. Ου διά τα δικαιοσύνας ημών, ου γαρ εποιήσαμέν τι αγαθόν επί της γης, αλλά διά τα ελέη σου και τους οικτιρμούς σου, ους εξέχεας πλουσίως εφ' ημάς, θαρρούντες προσεγγίζομεν τω αγίω σου θυσιαστηρίω, ομολογούμε στην Θεία Λειτουργία του Μεγάλου Βασιλείου. Το ίδιο ομολογεί και ο ιερεύς Άγιος Ιωάννης της Κροστάνδης: «Εγώ αυτός ουδέν είμαι, αλλά με την χάριν της ιερωσύνης, με το να μεταδίδω εις τους άλλους το Τίμιον Σώμα και Αίμα, γίνομαι το δεύτερον ή τρίτον μέσον της θεραπείας των ασθενειών. Δι' εμού η Χάρις του Αγίου Πνεύματος δίδει νέαν ζωήν εις τα βρέφη και τα ηλικιωμένα πρόσωπα, μεταδίδει εις το Μυστήριον της Θείας Ευχαριστίας το Σώμα και το Αίμα του Ιησού Χριστού, ενώνουσα τους πιστεύοντας με την Θεότητα... Ω, πόσον σεβάσμιον είναι το υπούργημα του ιερέως!». Έτσι εκλαμβάνουν οι Άγιοι τη Θεία Λειτουργία. Έτσι λειτουργούσαν οι Άγιοι. Γιατί η Θεία Λειτουργία, δηλ. ο Χριστός, ήταν η ζωή τους. Και η ζωή τους ήταν μια διαρκής Θεία Λειτουργία και Ευχαριστία του Θεού.
Τί συμβαίνει, όμως, με εμάς τους κληρικούς της εποχής μας, που αναλάβαμε να συνεχίσουμε το Λειτουργικό και Μυστηριακό έργο των Αποστόλων και των Αγίων της Εκκλησίας μας; Είμαστε άνθρωποι της Λατρείας; Φλέγεται η καρδιά μας, κάθε φορά που στεκόμαστε έμπροσθεν του Αγίου Θυσιαστηρίου, από πόθο ιερό να γευθούμε τον Χριστό και να Τον μεταδώσουμε στο λαό Του; Η λειτουργική μας ζωή είναι συνειδητή, καρπός της αγιασμένης πνευματικής μας ζωής ή έχει μετατραπεί σε επαγγελματική υποχρέωση σαν να επιτελούμε το οποιοδήποτε κοσμικό επάγγελμα; Τελούμε καθημερινά τις διατεταγμένες ιερές ακολουθίες, τον Όρθρο και τον Εσπερινό; Στην περίοδο της Μεγάλης Τεσσαρακοστής τελούμε το πρωί τον Όρθρο, τις Ώρες και τον Εσπερινό, το απόγευμα το Μέγα Απόδειπνο, την Θεία Λειτουργία των προηγιασμένων Τιμίων Δώρων; Λειτουργούμε κάθε Κυριακή, στις μεγάλες εορτές και στις μνήμες των Αγίων; Είναι ο Ναός και η Θεία Λατρεία το σπίτι μας και η ζωή μας, ασχέτως αν είναι η σειρά μας να εφημερεύσουμε ή όχι;
Ο λειτουργικός ιερεύς, είναι παρών στα λειτουργικά δρώμενα της ενορίας του, ασχέτως αν είναι εφημέριος ή όχι. Και, είτε διακονεί τον συνεφημέριό του στο ιερό Βήμα, είτε διακονεί το ιερό αναλόγιο, συμβάλλοντας στην καλή διευθέτηση των ιερών ακολουθιών. Τελεί ανελλιπώς τα λειτουργικά του καθήκοντα στο χωριό ή στην πόλη, διαλαλώντας, με τον τρόπο αυτό, ότι η Εκκλησία είναι εδώ, είναι ανοικτή, δέεται στον Θεό διαρκώς για τον κάθε άνθρωπο που αναζητά στήριγμα και βακτηρία για να ξεπεράσει και ν' αντέξει τα προβλήματα της ζωής.
Χωρίς συνεπή και συνειδητή λειτουργική ζωή η οποιαδήποτε άλλη ιερατική μας ενασχόληση και δραστηριότητα πέφτει στο κενό, γιατί δεν εμπνέεται από την αγιαστική παρουσία του Χριστού, που εκπορεύεται από την Αγία Τράπεζα. Αναρωτιόμαστε γιατί ο κόσμος απομακρύνεται από την Εκκλησία, γιατί οι νέοι δεν πλησιάζουν την ενορία, γιατί μάς θεωρούν ξεπερασμένους και περιθωριακούς, περιττούς, ακόμα, στην κοινωνία του 21ου αιώνα; Η απάντηση είναι απλή. Ο λαός μας πάσχει από λειτουργική ένδεια γιατί εμείς δε τον γαλουχήσαμε στην λειτουργική ζωή, δεν τον διδάξαμε, με το προσωπικό μας παράδειγμα, ότι Ορθοδοξία, πίστη, Εκκλησία δεν υφίστανται χωρίς το λειτουργικό βίωμα. Μετατρέψαμε τους εαυτούς μας σε κοινούς κοινωνικούς εργάτες, σε κοινωνικούς ακτιβιστές, νομίζοντας ότι, με τον τρόπο αυτό, θα εκσυγχρονιστούμε και θα πλησιάσουμε πιο εύκολα τον κόσμο. Ο λαός μας, όμως, δεν ψάχνει στα πρόσωπά μας τέτοιους ανθρώπους. Σαν κι αυτούς μπορεί να βρει οπουδήποτε. Γιατί να στραφεί στην Εκκλησία; Αναζητεί ανθρώπους φλεγόμενους από την αγάπη του Θεού, πρόσωπα που θα ξεκινούν και θα τελειώνουν την όποια εκκλησιαστική τους δραστηριότητα στην Αγία Τράπεζα, πάνω στην οποία, με Ευχαριστιακό τρόπο, θα εναποθέτουν τις ελπίδες τους για σύνολη την Εκκλησιαστική τους διακονία. Όπου οι ενορίες λειτουργούν με αυτόν τον τρόπο, διατηρώντας ζωντανή την λειτουργική ζωή, είναι ζωντανές και οι ίδιες και λειτουργούν ως πόλος έλξης για χιλιάδες διψασμένες και πονεμένες ψυχές. Όπου η λειτουργική ζωή περνά σε δεύτερη μοίρα οι ενορίες είναι νεκρές, έχουν μεταβληθεί σε παραρτήματα δημοσίων υπηρεσιών και οι κληρικοί αντιμετωπιζόμαστε ως δημόσιοι υπάλληλοι περιορισμένης ή και περιττής, ευθύνης.
Είναι αλήθεια πως η τοπική μας Εκκλησία διατηρεί, επί σειρά ετών, ένα υψηλό επίπεδο Λειτουργικής ζωής και παρουσίας. Η ανύστακτη μέριμνα για τα ζητήματα της Θείας Λατρείας του αειμνήστου προκατόχου μας Αρχιεπισκόπου Χριστοδούλου, ενός Ιεράρχου λειτουργικού και κατά πάντα χαρισματικού, καθώς και ο λειτουργικός ζήλος της πλειοψηφίας του ιερού μας Κλήρου, συνέβαλαν ώστε η Μητρόπολή μας να διακρίνεται για την Λειτουργική της ζωή και οι ιερείς μας για την Λειτουργική τους κατάρτιση.
Επ' εσχάτων, όμως, παρατηρούνται φαινόμενα ελάττωσης του λειτουργικού ζήλου και αδιαφορίας για σπουδή και μελέτη των λεπτομερειών της λειτουργικής ζωής, αλλά και της τελετουργίας των Ιερών Μυστηρίων. Το γεγονός αυτό αποδεικνύει ότι δεν πρέπει να επαναπαυόμαστε στις κατακτήσεις του παρελθόντος, αλλά να κάνουμε το παν, για να αναζωπυρώνουμε το χάρισμα, να ανανεώνουμε τον ζήλο και να ενεργούμε με τέτοιο τρόπο ώστε η λειτουργική ζωή να εξακολουθεί να είναι στο επίκεντρο της προσφοράς της τοπικής μας Εκκλησίας και της κάθε ενορίας, στον σύγχρονο και ταλαιπωρημένο άνθρωπο.
Επισημάναμε, τόσο προσωπικά, όσο και διά των επικοδομητικών παρατηρήσεων εντεταλμένων συνεργατών μας:
Εμφανέστατη Λειτουργική ανεπάρκεια σε πολλούς εκ των εφημερίων, κυρίως των νεωτέρων,
Λειτουργική ανομοιογένεια από ενορία σε ενορία,
Αδιαφορία για την τέλεση ειδικών Ακολουθιών, κυρίως κατά την περίοδο της Αγίας και Μεγάλης Τεσσαρακοστής,
Δυσκολία στο ιερό Συλλείτουργο,
Υποχώρηση της λειτουργικής ζωής της ενορίας υπέρ άλλων δραστηριοτήτων,
καθώς και άλλα σημεία χαρακτηριστικά της υποχώρησης του λειτουργικού ενδιαφέροντος πολλών εξ υμών.
Οι ως άνω παρατηρήσεις, ως Επίσκοπο και υπεύθυνο παράγοντα ομαλής και συνεπούς διεξαγωγής της λατρευτικής ζωής της τοπικής μας Εκκλησίας, μάς ανησύχησαν και μάς επέβαλαν να αναλάβουμε πρωτοβουλίες, όπως το παρόν Σεμινάριο, προκειμένου να διορθώσουμε τα κακώς κείμενα και να καταστήσουμε σαφές προς όλους ότι η Λειτουργική μας ζωή, η Θεία Λατρεία, είναι το Α και το Ω, η αρχή και το τέλος, η πεμπτουσία της Ιερατικής μας ζωής και διακονίας.
Θα ακολουθήσουν και θα πληθύνουν ανάλογες δράσεις, τακτικές και περιοδικές, ούτως ώστε οι νέοι, κυρίως, κληρικοί μας να αποκτήσουν την απαραίτητη εκείνη λειτουργική επάρκεια και οι παλαιότεροι να ανανεώσουν και εμπλουτίσουν τις λειτουργικές τους εμπειρίες. Αλλά, για να επιτευχθούν οι παραπάνω στόχοι, δεν αρκούν ούτε οι Εγκύκλιοι, ούτε τα Σεμινάρια. Χρειάζεται να συνειδητοποιήσουμε όλοι μας ότι είμαστε κληρικοί για να λειτουργούμε και να προσφέρουμε τον Χριστό στο λαό μας, διαφορετικά δεν έχουμε λόγο ύπαρξης.
Με αυτές τις σκέψεις, που είναι καρπός πολλής πατρικής αγάπης προς όλους, αλλά και ποιμαντικής μέριμνας και αγωνίας, κηρύσσω την έναρξη του Σεμιναρίου Τελετουργικής, ευχαριστώντας θερμά και εκ των προτέρων τον Πανοσιολογιώτατο Καθηγούμενο της Ιεράς Μονής Παναγίας Άνω Ξενιάς Αρχιμ. Νεκτάριο Υφαντίδη, για την θερμή και ολόθυμη φιλοξενία, τους εκλεκτούς εισηγητές για τους κόπους στους οποίους υποβλήθηκαν προκειμένου ν' ανταποκριθούν στην υψηλή ευθύνη που ανέλαβαν και όλους εσάς για την παρουσία και την συμμετοχή, που είμαι σίγουρος ότι θα συμβάλει στην αναγέννηση του λειτουργικού χαρίσματος όλων μας.
Καλή επιτυχία!