ΟΜΙΛΙΑ
ΤΟΥ ΣΕΒ. ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΟΥ ΔΗΜΗΤΡΙΑΔΟΣ κ. ΙΓΝΑΤΙΟΥ
ΣΤΗ ΔΙΗΜΕΡΙΔΑ ΓΙΑ ΤΑ ΔΕΚΑ ΧΡΟΝΙΑ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ ΤΟΥ ΤΜΗΜΑΤΟΣ ΦΥΤΙΚΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΤΗΣ ΣΧΟΛΗΣ ΓΕΩΠΟΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΟΥ
ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ
5/6/2012
Κυρία κοσμήτορα, Κυρίες και κύριοι,
Οι ταραγμένοι καιροί που περνάει η πατρίδα, μας φέρνουν μπροστά σε ένα κίνδυνο, που πάντα ταλαιπωρούσε την ελληνική κοινωνία: Τον εγκλωβισμό στα ιδιαίτερα προβλήματά μας και την αδυναμία κατανόησης, άρα και αντιμετώπισης, ερωτημάτων και προκλήσεων, που ξεπερνούν τον χώρο και τον χρόνο του δικού μας παρόντος.
Η αλήθεια είναι, πως οι οθόνες και οι δορυφόροι έχουν διευρύνει πλέον το οπτικό μας πεδίο. Εύκολα γνωρίζουμε τι συμβαίνει σε όλα τα πλάτη και τα μήκη της γης. Πληροφορούμεθα και συγκρίνουμε. Δεν έχουμε πλέον έλλειψη στοιχείων αλλά αντίθετα υπερπροσφορά, με αποτέλεσμα, να ξέρουμε τα πάντα, έστω και αν πολλές φορές αισθανόμαστε πως δεν γνωρίζουμε τίποτα.
Αυτό όμως που δεν έχει αλλάξει, αφού η μηχανή του χρόνου δεν έχει ακόμη εφευρεθεί, είναι ο εγκλωβισμός στο παρόν. Βιώνουμε προβλήματα δυσβάσταχτα, προβλήματα που οδηγούν στην απόγνωση, με όλες τις διαθέσιμες λύσεις χρεοκοπημένες. Θα μπορούσαμε όμως να παρηγορηθούμε, ακόμη και να ανακτούσαμε τις δυνάμεις μας, αν γνωρίζαμε, πως η ιστορία της ανθρωπότητας, αλλά και ειδικά η δική μας ιστορία, δεν είναι παρά μία αλυσίδα καταποντισμών και ανορθώσεων. Δυστυχώς, η απαιδευσία που μας επιβλήθηκε, μας στέρησε τη σοβαρή και σε βάθος γνώση της ιστορίας, αυτής της μεγάλης δεξαμενής παρηγοριάς, διδαγμάτων και ελπίδας. Παράλληλα, η απαιδευσία αυτή μας απέκοψε από διαχρονικές αλήθειες, έγκυρες και διαθέσιμες σε όλους τους καιρούς, καταδικάζοντάς μας να αναζητάμε λύσεις μόνο στα πρόσκαιρα, τα απτά, αλλά συγχρόνως και προσωρινά. Αυτά είναι που κατέρρευσαν, με αποτέλεσμα να βιώνουμε πτώση και κατάπτωση, διότι η χρεωκοπία τους ακυρώνει σε πολλούς συνανθρώπους μας προσωπικές διαδρομές μιας ολόκληρης ζωής. Με ακυρωμένο λοιπόν το παρελθόν και χωρίς πυξίδα και στήριγμα το μέλλον, το παρόν μας μεταβάλλεται σε ματαιότητα, που δυστυχώς σπρώχνει ανθρώπους στην άρνηση, ακόμη και της ίδιας της ζωής τους.
Από την άλλη, η ιστορία προχωράει και καμιά εποχή, αρά και καμιά κρίση, δεν μοιάζει απόλυτα με άλλη. Και είναι γεγονός, πως οι καιροί μας σφραγίζονται από δεδομένα πρωτόγνωρα για την ανθρώπινη ιστορία. Είναι βέβαιο, πως ποτέ ο άνθρωπος δεν γεφύρωσε τόσο αποτελεσματικά τις αποστάσεις. Είναι βέβαιο πως ποτέ ο άνθρωπος δεν είχε τόσο απόλυτο έλεγχο τής πληροφορίας. Εξίσου βέβαιο είναι όμως, πως ποτέ ο άνθρωπος δεν αποξενώθηκε τόσο πολύ από το ίδιο το λίκνο του, την ίδια τη μήτρα του, τη γη του.
Βρίσκομαι εδώ, στο χώρο της Γεωπονικής Σχολής και αναλογίζομαι, πως η ίδια η λέξη ΓΕΩΠΟΝΙΑ με οδηγεί στη ψηλάφηση μιας νέας και όντως πρωτόγνωρης ανθρώπινης τραγωδίας: Αυτόν τον μόχθο, αυτόν το πόνο για την καλλιέργεια της γης, πολλοί τον περιόρισαν στη διάσταση του κέρδους από μια σοδειά. Κι όμως, αυτό που δίνει σ΄ αυτή την υπέροχη λέξη την πληρότητα και το μεγαλείο της είναι ο μόχθος, ο πόνος και τελικά η συμπόνια ΓΙΑ τη γη. Μια συμπόνια, που είναι αδύνατον να τη βιώσει ο άνθρωπος, αν δεν παλέψει με τη γη να την μερώσει, αν δεν ελπίσει στη γη, σπέρνοντας την, αν δεν ευχαριστήσει τη γη, παίρνοντας τους καρπούς της. Πριν ο άνθρωπος ανοίξει τα φτερά του για να πετάξει στο διάστημα ή για να βυθιστεί στα πιο απόκρυφα μέρη του πυρήνα του ατόμου, τράφηκε από τη γη και στυλώθηκε, χόρτασε και ανέπτυξε δυνάμεις και δυνατότητες, που του επέτρεψαν να κατασκευάσει μηχανές και να δημιουργήσει πολιτισμό.
Κι ήρθαν τα τελευταία διακόσια χρόνια, μισή σταγόνα στον ωκεανό του χρόνου, που άφησε ο άνθρωπος τη γη και θέλησε να ζήσει σε πόλεις ευκολίας και ταχύτητας. Μακριά από τους ρυθμούς και τα διδάγματα της μάνας που τον έτρεφε και τον δίδασκε, βυθίστηκε στην ανυπόμονη λαιμαργία και στην αδίστακτη αρπαγή. Μα κι όταν ξαναγύριζε στη γη, με την ίδια λαιμαργία και την ίδια αρπαγή ξαναγύριζε. Με ξεγελάσματα της φύσης και μαγγανείες, προσπάθησε να εκβιάσει την καρποφορία, παρακάμπτοντας και την υπομονή και την ευγνωμοσύνη απέναντι στα δώρα της μήτρας του.
Δεν είμαι ιστορικός. Έχω όμως την υποψία, τη διαίσθηση αν θέλετε, πως η εξέλιξη των δεινών του σημερινού ανθρώπου, το άγχος του, η μοναξιά του, η απονιά του, η απελπισία του, συμπίπτουν ιστορικά με τη σταδιακή απομάκρυνσή του από τη γη. Λες και όσο αποχωριζόταν απ΄ αυτήν, όσο την κακοποιούσε, τόσο συσσώρευε πόνο στην ύπαρξή του και στην κοινωνία που διαμόρφωνε. Ήταν γραφτό στις μέρες μας να κατανοήσουμε, μέσω –δυστυχώς- των παθημάτων μας, πόση αλήθεια έκρυβε η εξιστόρηση της δημιουργίας του ανθρώπου, μέσα στη Βίβλο. Ναι! Πνοή Θεού ζωοποίησε τον άνθρωπο. Η πνοή όμως αυτή συνάντησε μια χούφτα χώμα. Χώμα από το χώμα μιας γης-δώρου για πλάσμα κατ΄ εικόνα και ομοίωση Θεού. Πολλές φορές όλοι μας, επιστήμονες και θεολόγοι και ποιητές και φιλόσοφοι, ψάχνουμε να εντοπίσουμε εκείνα που κάνουν τον άνθρωπο να ξεχωρίζει από όλα τα άλλα όντα. Είναι όμως λίγες οι φορές, που ασχολούμεθα, με το να εντοπίσουμε ποία είναι αυτά που μας ενώνουν με την υπόλοιπη δημιουργία και κυρίως ποιά είναι αυτά που μας ενώνουν με τη γη. Διότι, αυτά ακριβώς τα στοιχεία κρύβονται πίσω από τον χαρακτηρισμό του ανθρώπου ως χώμα που δέχτηκε πνοή ζωής, αλλά και ως γέφυρα –όπως αναφέρουν οι Πατέρες της Εκκλησίας μας- ανάμεσα στον ορατό και τον αόρατο κόσμο. Δεν θα σας τα απαριθμήσω, μόνο μια μικρή στιχομυθία θα σας μεταφέρω.
Βρέθηκα σε τραπέζι γιορτινό και δίπλα μου καθότανε παππούς απ΄ τα παλιά. Ξωμάχος, απ΄ αυτούς που, πιάνοντας τα χέρια τους, καταλαβαίνεις πόσοι σβώλοι χώματος περάσαν απ΄ τα δάκτυλά τους. Πιάσαμε την κουβέντα, ενώ έρχονταν, όπως είθισται, οι σαλάτες. Δοκιμάζω τη ντομάτα, όμως γεύση δεν κατάλαβα. Κοιτάζω τον παππού να δοκιμάζει κι εκείνος. Χαμογελάει, με κοιτάζει, και μου λέει κάτι που με αφήνει άναυδο: «Αυτή η ντομάτα είναι βιαστική».
Ξαφνικά, μέσ΄ από τις λέξεις αυτές, ανακεφαλαίωσα με μία μόνο σκέψη, σελίδες επί σελίδων με αναλύσεις για ολόκληρο το γεγονός της ανθρώπινης ζωής: «Ό,τι δε δουλευτεί με υπομονή, με μεράκι, ό,τι δεν αφεθεί στους ρυθμούς τους, να δέσει, να ωριμάσει και να καρπίσει, είτε είναι καρπός, είτε ανθρώπινη σχέση, είτε η ίδια η ψυχή μας, δεν πρόκειται ποτέ να μας χαρίσει γεύση και γλύκα».
Κάθε μέρα βλέπω γύρω μου ανθρώπους κοινωνικά ισχυρούς, επώνυμους, πάντα βιαστικούς, ανυπόμονους, ικανούς να αποκτούν, ανίκανους όμως να γευτούν, αυτά που γεύονται άνθρωποι απλοί, κρυμμένοι από τα φώτα της δημοσιότητας, άνθρωποι ευγνώμονες και υπομονετικοί, άνθρωποι με μεράκι, αλλά και ετοιμότητα στην αντιξοότητα που πάντα κτυπάει την πόρτα μας. Συνηθίζουμε τους ανθρώπους αυτούς να τους χαρακτηρίζουμε «προσγειωμένους», ακριβώς, γιατί είναι εκείνοι που πατάνε -μεταφορικά ή και κυριολεκτικά- στη γη και μέσα από τα πέλματά τους, τα διδάγματα της γης διαποτίζουν το κορμί και την ψυχή τους.
Ακούω πολλές ιστορίες των παλαιότερων. Πολλές από τις δυσκολίες που πέρασαν είναι για μας αδιανόητες. Μα είναι τόσο μεγαλειώδης η στωικότητά τους και τόσο διδακτική η εγκαρτέρηση και το κουράγιο τους! Και αναρωτιέμαι: Τι έχει κάνει εμάς τόσο ευάλωτους; Ποιοι να είναι οι λόγοι, που τα αποθέματα των δυνάμεών μας είναι τόσο περιορισμένα;
Κάθε φορά, που το ερώτημα αυτό γυροφέρνει στο μυαλό μου, θυμάμαι τον μύθο του Ανταίου. Όσο πατούσε στη γη, ήταν ανίκητος. Για να τον νικήσει ο Ηρακλής, χρειάστηκε να τον αποκόψει απ΄ αυτήν και κατόπιν εύκολα τον συνέτριψε. Η γη δεν είναι μόνο η σταθερότητα στον βηματισμό μας. Η γη είναι η πηγή της τροφής μας, η γη είναι η επαφή με τις ρίζες μας. Η γη τέλος, η ελληνική γη, είναι η μνήμη θυσιών και μαρτύρων, που κυριολεκτικά την πότισαν με αίμα. Στο χώμα κρύβεται η δύναμη του κάθε λαού, η βιοποριστική του αυτάρκεια, η μνήμη των συλλογικών του οραμάτων, το σχολείο των νόμων της ζωής, αλλά και το φιλότιμο. Το φιλότιμο, που δεν επιτρέπει να ξεπουληθούν όσο-όσο τα υλικά και πνευματικά τρόπαια, που κερδήθηκαν με μόχθο και αίμα αγώνων, πάνω σ΄ αυτά τα χώματα. Η ουτοπία ενός οράματος ανέξοδης αειφορίας και ανεξάντλητης κατασπατάλησης φυσικών πόρων, μας άρπαξε, μας σήκωσε ψηλά και μας απέκοψε από τη γη, καθιστώντας μας ευάλωτους στην άδικη κατανομή τού, όλο και λιγότερου φυσικού πλούτου, την ασέβεια προς ό,τι μας παραδόθηκε και την περιφρόνηση κάθε τιμής, αν τιμή δεν έχει.
Αγαπητοί μου,
Ο Θεός με αξίωσε να πατώ τα τελευταία χρόνια το χώμα, μιας από τις ομορφότερες γωνιές του κόσμου. Υπήρξαν στιγμές, που και μόνον η θέα της γης της Μαγνησίας με οδήγησε σε κάθαρση του νου και ανάταση της καρδιάς μου. Και έφτασα πολλές φορές, μέσα από τη θέαση αυτής της καταπράσινης γωνιάς, να φανταστώ όλη την Ελληνική γη σα το σπίτι του ασώτου. Ενός ασώτου, που ταλαιπωρήθηκε σε χώρα μακράν, την ώρα που η δική του γη τον περίμενε -και ακόμη τον περιμένει-, να διασώσει μυρωδιές, γεύσεις και μνήμες. Στη γη αυτή, την Ελληνική γη, κρύβεται η ταυτότητά μας, η ιδιοπροσωπεία μας, η ελπίδα της επιβίωσής μας. Ο πολιτισμός μας δεν έπεσε από τον ουρανό. Μπορεί να αναζήτησε τον ουρανό, μπορεί να έσπασε τα ανθρώπινα σύνορα και να απλώθηκε σε όλο τον κόσμο, αλλά γεννήθηκε και μεγαλούργησε εδώ, σ΄ αυτή την γωνιά της Γης.
Θα μπορούσα στο σημείο αυτό να διατυπώσω ένα σύνθημα, κάτι σαν «επιστροφή στη γη» και να κλείσω την ομιλία μου. Όμως δε μου αρκεί. Η περιβόητη κρίση ίσως μας οδηγήσει όντως προς μια τέτοια κατεύθυνση. Είμαστε όμως έτοιμοι; Οι αξίες μας, η συμπεριφορά μας, οι επιλογές και οι τρόποι μας, αποτελούν άραγε εγγύηση αναγέννησης και προστασίας ή κίνδυνο για τη Ελληνική γη, που πρόθυμα θα προσφερθεί να ξαναγίνει το καταφύγιό μας; Πολύ φοβούμαι, πως ενώ για χρόνια τα πόδια μας στερήθηκαν την ευλογημένη επαφή με το χώμα, οι ψυχές μας, αντίθετα, όλο αυτό το διάστημα, τσαλαβουτούσαν σε λάσπη και τέλματα. Δεν αποκοπήκαμε μόνο από τη γη. Ξεκόψαμε κι από τον ουρανό. Χλευάσαμε κάθε τι που δεν είναι ορατό στα χοϊκά μάτια μας -στα «πήλινα μάτια μας», που έλεγε κι ο Καζαντζάκης κάθε τι που δεν κοστολογείται, που δεν μετριέται, που δεν εξαγοράζεται. Η ματιά μας εγκλωβίστηκε στα γήινα μεγέθη και ξέχασε να αναζητά άυλες αξίες και αρετές. Μπορεί το σώμα μας να πρέπει να ξαναπατήσει γη, την ψυχή μας όμως, σαν άλλος Ηρακλής, πρέπει πάση θυσία να την ξεκολλήσουμε από τα λασπόνερα. Κάποτε αυτό ακουγόταν ως ηθικολογία, τώρα πλέον αποκαλύπτεται ως ανάγκη επιβίωσης. Με το ήθος που αναπτύξαμε, η γη δεν μας αντέχει πλέον και πολλές φορές, από δικούς σας συναδέλφους, έχω ακούσει και πως μας εκδικείται.
Ίσως πολλοί δεν έχουν αντιληφτεί, γιατί, κατά τα τελευταία χρόνια, η κεφαλή της Ορθοδοξίας, το Οικουμενικό μας Πατριαρχείο και ο Πατριάρχης προσωπικά, έδωσαν τόση σημασία στο περιβάλλον. Ίσως και να θεωρήθηκε επικοινωνιακή πράξη συνταύτισης με το ρεύμα της εποχής. Κι όμως! Η πράξη αυτή είναι άκρως επίκαιρη και άκρως ουσιαστική. Διότι η γη, το περιβάλλον, δεν είναι άλλο από το σώμα της ανθρωπότητας, που πάνω του περιγράφεται όλη η παθογένεια και τα αδιέξοδα της συλλογικής ψυχής της. Επάνω της αναδεικνύονται ανάγλυφα τα σημάδια της αρπακτικότητας και της απληστίας μας. Η οικολογική στάση αποτελεί ουσιαστικά αποκάλυψη πνευματικότητας και η οικολογική συμπεριφορά αποτελεί ουσιαστικά αποκάλυψη της ανθρώπινης ηθικής.
Δεν μπορούμε και δεν πρέπει να επιστρέψουμε στη γη με πάθη, που μας οδήγησαν στα σημερινά αδιέξοδα. Στα Ελευσίνια μυστήρια, όπου κατ΄ εξοχήν λατρευόταν η Δήμητρα, ως προστάτιδα της Γης, το πρώτο στάδιο ήταν οι καθαρμοί. Αυτό το στάδιο, που αντιστοιχείται στην Ορθόδοξη πνευματικότητα με την κάθαρση από τα πάθη, είναι η ικανή, αλλά και η αναγκαία συνθήκη μιας επιστροφής. Μια νέα συνάντηση με τη γη πρέπει εξάπαντος να πραγματοποιηθεί ως μια αμοιβαία σχέση. Εκείνη, μπορεί να μας προσφέρει μια άλλη ποιότητα ζωής και να μας αποτοξινώσει από ένα πολιτισμό ταχύτητας και υπερκατανάλωσης. Εμείς όμως, επιβάλλεται να την αποκαταστήσουμε στην αρχέγονη θέση της και να την μετατρέψουμε, από λάφυρο χρήσης, σε φροντισμένο οίκο, σε καλαίσθητο σπίτι, σε εστία παρηγοριάς και σχέσης με συνανθρώπους, φυτά και ζωντανά. Αυτή είναι και η πλήρης νοηματοδότηση της εντολής «εργάζεσθαι και φυλάττειν», που δόθηκε στους πρωτοπλάστους.
Μόνον άνθρωποι με πνεύμα σεβασμού προς τη γη και ευγνωμοσύνης προς τον Δημιουργό, μπορούν να αντιληφθούν τις πλήρεις διαστάσεις της οικολογίας.
Μόνον άνθρωποι με πνεύμα αγάπης και συμπόνιας, μπορούν να προσεγγίσουν το μεγαλείο που κρύβει η γεωπονία.
Μόνον άνθρωποι με καλλιέργεια νου και καρδιάς μπορούν να γευτούν, έστω και αμυδρά, το κάλλος ενός χαμένου παραδείσου, μέσα από την καλλιέργεια της γης.
Εδώ, σε ένα χώρο παιδείας και γεωπονίας, σας καλώ να μεταβάλλετε την φροντίδα της γης σε απεικόνιση της φροντίδας και του κόπου, που ο κάθε άνθρωπος οφείλει να καταβάλλει, ώστε να μεταβάλλει την ψυχή του σε παράδεισο αρωμάτων και καρποφορίας. Κι όσο αυτός ο παράδεισος θ΄ ανθίζει, σας βεβαιώνω πως το ενδιαφέρον και η συμπόνια για τη γη θα αυξάνει ανάλογα. Στην ορθόδοξη παράδοσή μας, από παλιά μέχρι και τις μέρες μας, δεν υπήρξε ούτε ένας άγιος, ούτε ένας γέροντας, που να μην συνόδευσε την πνευματική του πρόοδο με φροντίδα και τρυφερότητα για το περιβάλλον. Έρχεται στον νου μου ο γέροντας Ιάκωβος Τσαλίκης. Βράδυ Χριστουγέννων, τον είδαν κάποτε να ψάλλει καταμεσής στο δάσος το «Χριστός γεννάται». Όταν τον ρώτησαν, απάντησε ταπεινά, πως θέλησε να μοιραστεί τη χαρά του με όλη την Κτίση. Συχνά, τον συναντούσαν να τριγυρνά στα μονοπάτια πάνω από το μοναστήρι του Οσίου Δαυίδ, ρίχνοντας εδώ κι εκεί σπόρους από πεύκα και κουκουναριές. Έλεγε, πως σπέρνει ελπίδα. Σήμερα μπορείτε να δείτε τους σπόρους αυτούς να έχουν γίνει θεόρατα δέντρα.
Ίσως και η δική σας αποστολή να μη διαφέρει και πολύ.
Βλέπω, πως, όλο και πιο συχνά ζητούν τη συμβουλή σας, για να καρπίσει ξανά ένας εγκαταλελειμμένος αγρός. Εσείς, την ώρα εκείνη, ας μην ξεχνάτε πως καλείστε να ξαναζωντανέψετε μια ελπίδα.
Ακούω, πως το μέλλον βρίσκεται στη βιολογική καλλιέργεια. Αντιμετωπίστε την στροφή αυτή, όχι απλά ως μια νέα μόδα, αλλά ως αναζήτηση μιας γενικότερης ισορροπίας, ανάμεσα στη χρήση και τον σεβασμό, όχι μόνο της γης, αλλά και όλων των δώρων του Θεού.
Γνωρίζω πως όλο και πιο συχνά σας ζητούν καλή ποιότητα σπόρου. Στο χέρι σας είναι να μεταβληθείτε σε προστάτες της ποικιλίας των καρπών της γης, αλλά και σε σπορείς ενός άλλου ήθους απέναντί της.
Σας καλώ και σας παρακαλώ να αναλάβετε αυτόν τον ρόλο και να ανακαλύψετε τις ευρύτερες διαστάσεις των γνώσεων και της ιδιότητάς σας. Γίνετε ηγέτες μιας νέας γεωηθικής.
Γίνετε συνεργάτες και προστάτες της γης.
Γίνετε όντως γεω-πόνοι. Σας διαβεβαιώνω πως η γη αυτή θα ανταποδώσει προς εσάς και προς όσους σας ακολουθήσουν, καρπό γλυκό και πολλαπλάσιο.
Καλή σποριά!