Του Σεβ. Μητροπολίτου Δημητριάδος κ. Ιγνατίου

Οι όροι «πολιτισμός» και «πολιτική» διαφέρουν σε μια μονάχα συλλαβή. Και αυτό δεν είναι τυχαίο. Διότι η κοινή ρίζα τους είναι η λέξη «πόλη». Και βεβαίως ως «πόλη» δεν εννοείται απλώς ένα σύνολο κτιρίων και τειχών, αλλά ένα σύνολο ανθρώπων, ένα σύνολο πολιτών. «Άνδρες γαρ πόλις», διακηρύσσει ο Περικλής στον Επιτάφιό του, όπως τον διασώζει ο Θουκυδίδης.  «Για τους αρχαίους Έλληνες δεν υπάρχει Πολιτεία των Αθηνών. Η πόλη είναι οι Αθηναίοι», αναφέρει και ο Κορνήλιος Καστοριάδης στο έργο του «Η αρχαία ελληνική δημοκρατία και η σημασία της για μας σήμερα».

Με αυτή την έννοια, ο πολιτισμός, αν και αρκετά νεώτερος όρος, δεν αφορά απλώς τα έργα της Τέχνης, όπως πολλοί τον περιορίζουν σήμερα. Πολιτισμός είναι η ποιότητα και ο κώδικας αξιών που διέπει τις σχέσεις των ανθρώπων της πόλης, τις σχέσεις των πολιτών. Κατά συνέπεια και ο πολίτης δεν είναι απλώς ο εγγεγραμμένος στα μητρώα ενός δήμου, αλλά εκείνος που δρα και συμμετέχει, ακολουθώντας ή και διαμορφώνοντας τις αξίες και την ηθική της πόλης. Έτσι και η πολιτική είναι ο τρόπος δράσης και τα έργα, όχι κάποιων εκλεκτών, αλλά όλων των πολιτών, βασισμένα στο ήθος και στην ποιότητα των σχέσεων μεταξύ τους. Με τόσο στενή σύνδεση όλων αυτών, δεν είναι τυχαίο πως ο Αριστοτέλης διδάσκει ότι δεν υπάρχει ατομική ηθική. Γι΄  αυτόν, η ηθική ταυτίζεται με την πολιτική και αναζητείται  όχι σε ατομικές ηθικές πράξεις, αλλά στον τρόπο που οργανώνεται μια πολιτεία. Με απλά λόγια, ηθικός είναι ο πολίτης -και ιδιαίτερα ο πολιτικός-, που συμβάλλει στη διαμόρφωση μιας πολιτείας, η οποία διασφαλίζει την ισοτιμία όλων και επιδιώκει την ευδαιμονία, δηλαδή την ψυχοσωματική ολοκλήρωση  των πολλών. Αυτή είναι και η έννοια του προσώπου στην ορθόδοξη παράδοση: Πρόσωπο καθίσταται ο άνθρωπος, όχι της ατομικής ηθικής αλλά της ικανότητας και της προθυμίας να σχετιστεί  με τον Θεό και τους ανθρώπους. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο «βαθμολογούνται» η αγιότητα και τα πνευματικά κατορθώματα.

Χωρίς αμφιβολία, κύριο χαρακτηριστικό των καιρών μας αποτελεί η ανάδειξη της ατομικής εξασφάλισης ως υπέρτατης αξίας. Φαινομενικά αυτό εξυψώνει τον άνθρωπο, στην πραγματικότητα όμως αποδείχτηκε πως οδηγεί στον υποβιβασμό του από πολίτη σε ασήμαντο μέρος μιας ελεγχόμενης μάζας και από πρόσωπο σε άτομο, αγόμενο και φερόμενο σύμφωνα με τις διαθέσεις των κέντρων εξουσίας. Μοιραία, μοναδικός σκοπός της πολιτικής απέμεινε η εξυπηρέτηση του πιο αντικοινωνικού -και κατά συνέπειαν απολίτιστου-  ατομισμού. Πολιτική και κοινωνικές αξίες αποσχίστηκαν ριζικά, με συνέπεια να χαθεί κάθε δεσμός ανάμεσα στην πολιτική και τον πολιτισμό. Κατάντησε έτσι η πολιτική ένας μοχλός εξουσίας και μια διαδικασία διεκπεραίωσης οικονομικών υποθέσεων εκ μέρους μιας ομάδας επαγγελματιών «πολιτικών», που θεώρησαν πως η πολιτική είναι κάτι ουδέτερο, χωρίς εμπλοκή προσωπικών αξιών και νοήματος ζωής. Πρόκειται για τους οπαδούς της ουτοπίας μιας αποπνευματικοποιημένης και αποϊεροποιημένης κοινωνίας, δήθεν αχρωμάτιστης, στην πραγματικότητα όμως μιας κοινωνίας χωρίς συνείδηση και μέτρο αξιολόγησης των επιλογών της, πέραν των οικονομικών δεικτών.

Στην τραγωδία αυτής της διάσπασης θέλησε να απαντήσει η Συνοδική Επιτροπή Πολιτιστικής Ταυτότητας, η οποία διοργάνωσε πριν λίγες μέρες τριήμερες Εκδηλώσεις σε Αθήνα και Ναύπλιο για την προσωπικότητα του Ιωάννη Καποδίστρια. Στο πρόσωπό του θέλησε να αναζητήσει τη σύνδεση προσωπικού ήθους και αυθεντικής πολιτικής. Είναι πολλοί εκείνοι, και όχι υποχρεωτικά θρησκευόμενοι, που απέδωσαν στον πρώτο κυβερνήτη τον χαρακτηρισμό του «αγίου της πολιτικής». Και πράγματι, η ιστορική δικαίωση έχει επέλθει. Δεν είναι μόνον η στερεότητα των κρατικών δομών που δημιούργησε, πολλές από τις οποίες αντέχουν μέχρι σήμερα. Είναι και η γενικότερη στάση του στην προσωπική του ζωή, όπως η εργατικότητα, η σταθερότητα, η συνέπεια, η αφιλοχρηματία και η υπαρξιακή του συγκρότηση που έρχονται να συνδέσουν ξανά στο πρόσωπό του την πολιτική με το προσωπικό ήθος και την εξουσία με τον πολιτισμό.

Το ήθος του Ιωάννη Καποδίστρια έχει συγκεκριμένη ταυτότητα και επώνυμη πηγή: Όπως τόνισε και ο Μακαριώτατος Αρχιεπίσκοπος στην εισήγησή του στην Παλαιά Βουλή, ουδέποτε απέκρυψε την ορθόδοξη χριστιανική του ταυτότητα και την πεποίθησή του, πως η Εκκλησία και η Παιδεία αποτελούν τους πυλώνες, πάνω στους οποίους πρέπει να χτιστεί εξ αρχής το ανύπαρκτο Ελληνικό κράτος. Απόδειξη άλλωστε αποτελεί η σύσταση εκ μέρους του "Γραμματείας των Εκκλησιαστικών και της Δημοσίας Εκπαιδεύσεως". 

Η τοποθέτησή του αυτή αποτελεί δοκιμασμένη και επιβεβαιωμένη εναλλακτική λύση στο αδιέξοδο της τεχνοκρατικής και εντέλει αδιέξοδης «πολιτικής», λύση συνδυασμού ήθους, αξιών και πολιτικής αποτελεσματικότητας. 

Πριν από εκατόν ογδόντα τρία χρόνια, η στάση αυτή, στάση συνέπειας μεταξύ ήθους και κοινωνικής δράσης, στοίχισε στον Ιωάννη Καποδίστρια την ίδια τη ζωή του. Σήμερα, η Ελληνική κοινωνία αποζητά την συνέπεια αυτή σε κάθε χώρο της κοινωνικής, πολιτικής και πνευματικής ζωής.  Μακάρι ως πολίτες, κυρίως όμως ως πολιτικοί και πνευματικοί ταγοί, να αποδειχτούμε αντάξιοι τού φωτεινού του παραδείγματος.

«Δημοκρατία», 21/6/2014