Περιγραφή Ναού: Παλαιός ναός. Ανακαίνιση 1860 και 1969. Βασιλική σταυροειδής μετά τρούλου.

Πανηγύρεις: 1^η και 7^η Ιανουαρίου, 12 Δεκεμβρίου εις τιμήν και μνήμη του Αγίου Σπυρίδωνος, 1^η και 29^η  Αυγούστου, Τρίτη ημέρα του Πάσχα.

Παρεκκλήσια:

1^ο.- Αγίων Οσιομαρτύρων Ραφαήλ, Νικολάου και Ειρήνης όπου φυλάσσονται τα ιερά λείψανα των Αγίων, (σύγχρονος Ναός).

2^ο.- Παναγίτσα με τοιχογραφίες πιθανότατα του τέλους του 17^ου ή αρχές 18^ου αιώνος.

3^ο.- Χριστού με τοιχογραφίες πολύ καλής τέχνης, αναφέρεται το 1620.   (Χριστός του 17^ου αιώνα -τοιχογραφίες των αρχών του 18^ου αιώνα, +- 1724). Καθολικό μεγάλης μονής μέσα στον οικισμό της Αγιάς αναφέρεται σε έγγραφα του έτους 1620. Διασώζει ελάχιστες τοιχογραφίες του 18^ου αιώνος.

Πατριαρχικό Σιγίλλιο του Κυρίλλου Λούκαρι (Νοέμβριος 1620). Αφορά στα δικαιώματα της Ι. Μονής του Σωτήρος Χριστού «κατά την τοποθεσίαν της Αγίας», το σημερινό δηλαδή εκκλησάκι του Χριστού της Αγιάς.

Εξωκκλήσια:

α) Αγίου Αθανασίου του Μεγάλου. Πανηγυρίζει την 2^αν Μαΐου.

β) «Σωτηρίτσα» -Ζωοδόχου Πηγής. Πανηγυρίζει την Παρασκευή της Διακαινησίμου.

Ι.Ν. ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΣΕΩΣ ΣΩΤΗΡΟΣ ΧΡΙΣΤΟΥ (παλαιά Ενορία)

Περιγραφή Ναού: Μονόχωρη επιμήκης βασιλική, καταλήγει εξωτερικά σε πεντάπλευρη εξωτερικά αψίδα. Ο ναός ιστορήθηκε το 1653 από ανώνυμο αξιόλογο αγιογράφο με προσηρτημένο το παρεκκλήσι των Αγίων Αναργύρων (τοιχογραφίες του 1656).

Πανηγύρεις: Την 6^η Αυγούστου, 1^η Νοεμβρίου, 1^η Ιουλίου και την 9^η Νοεμβρίου.

Παρεκκλήσια: Παραπλεύρως συναπτόμενο του Ναού του Σωτήρος, ο Ναός των Αγίων Αναργύρων.

Ι. Ν. ΑΓΙΑΣ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗΣ (μεταξύ Λυκείου και Πυροσβεστικής).

α) ΙΕΡΑ ΜΟΝΗ ΑΓΙΟΥ ΙΩΑΝΝΟΥ (Γεννέσιο)

Περιγραφή Ναού: Ευρίσκεται επί της επαρχιακής οδού Αγιάς-Μελιβοίας. Έχουν ευρεθεί πέριξ του Ναού βυζαντινά στοιχεία. Ανακαινίσθηκε το 1754 και πρόσφατα το 1980.

Πανηγύρεις: Την 24^η Ιουνίου.

β) ΙΕΡΑ ΜΟΝΗ ΠΡΟΦΗΤΟΥ ΗΛΙΟΥ

Περιγραφή Ναού: Έχει στοιχεία του 17^ου αιώνος. Ανακαινίσθηκε στα τέλη του 18^ου αιώνος. Ελάχιστα τοιχογραφικά κατάλοιπα στο Ιερό Βήμα.

Πανηγύρεις: Την 20^η Ιουλίου.

γ) Ι. Μ. ΤΑΞΙΑΡΧΩΝ

Περιγραφή Ναού: Ευρίσκεται επί της επαρχιακής οδού Αγιάς-Μελιβοίας και χρονολογείται από το 1569/70.

Πανηγύρεις: Την 8^η Νοεμβρίου.

ΙΕΡΟΣ ΝΑΟΣ ΑΓΙΑΣ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗΣ

Περιγραφή Ναού: Τρίκλιτη Βασιλική με δίρριχτη στέγη και αποτμήσεις στις δύο στενές πλευρές, έχει πυργοειδές κωδωνοστάσιο. Σύμφωνα με τις πηγές υπήρχε τον 17^ο αιώνα ως δισυπόστατος ναός Αγίας Παρασκευής και Αγίου Σπυρίδωνος. Επεκτάθηκε και αγιογραφήθηκε από χιοναδίτες αγιογράφους το 1843 και 1852. διαθέτει θαυμάσιας τεχνικής ξυλόγλυπτο τέμπλο.

Πανηγύρεις: Την 26^η Ιουλίου.

Παρεκκλήσια: Αγίας Τριάδος, πανηγυρίζει του Αγίου Πνεύματος.

1.   ΙΕΡΑ ΜΟΝΗ ΕΙΣΟΔΙΩΝ ΤΗΣ ΘΕΟΤΟΚΟΥ  (1763;)

Το καθολικό είναι τρίκλιτη Βασιλική, ξυλόστεγη με υπερυψωμένο γυναικωνίτη. Τοιχογραφήθηκε το 1797 από τον ιερομόναχο Κωνσταντίνο (Σελιτσανιώτη). Ελάχιστα τμήματα των κελλιών σώζονται. Το τέμπλο (1794) είναι έργο ντόπιων ξυλογλυπτών (Κωνσταντής και Δημήτρης) από το Μεγαλόβρυσο. Αρχικά το καθολικό ήταν ένας μικρός ναΐσκος που ενσωματώθηκε στα μέσα του 18^ου αιώνα στο νέο Ναό, του οποίου αποτελεί τη βόρεια κόγχη στο ανατολικό του τμήμα. Εξωτερικά ο Ναός ήταν κατάγραφος στη βόρεια πλευρά. Διασώζονται οι τοιχογραφίες των Αγίων Δημητρίου και Γεωργίου.

Εις επιγραφή του έτους 1797 που ευρίσκεται εσωτερικά στο υπέρθυρο της βόρειας εισόδου του Καθολικού της Ι. Μ. Εισοδίων της Θεοτόκου Μεταξοχωρίου, αναφέρεται ο ιερέας Γραμμένος ως ένας από τους συνδρομητές για την ιστόρηση του καθολικού ο οποίος ήταν πατέρας του Αγιώτη Πρωτοσυγκέλλου και προσκυνητή του Παναγίου Τάφου Ιερομονάχου Ιωακείμ.

Πανήγυρις: Την 15^η Αυγούστου.

2.    ΙΕΡΑ ΜΟΝΗ ΑΓΙΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ

Τρίκλιτη Βασιλική. Τοιχογραφήθηκε από τους χιοναδίτες αγιογράφους που εργάσθηκαν στην Αγία Παρασκευή κατά τα έτη 1843-1852 κατά την επέκταση του ναού. Ο ναός ήταν ήδη γνωστός από το 1663.

Το Καθολικό της Μονής είναι τρίκλιτη Βασιλική με δίρριχτη στέγη και υπερυψωμένο το μεσαίο κλίτος. Ανηγέρθη το 1663 μ.Χ. και στολίστηκε με τέμπλο σκαλιστό. Το 1715 μ.Χ. ζωγράφισε τις εικόνες ο Αρτινός μοναχός Αρσένιος. Στα μέσα του 19^ου αιώνα ο ναός επεκτάθηκε και απέκτησε καινούριο ζωγραφικό διάκοσμο από τους Χιοναδίτες (της Ηπείρου) Μιχαήλ Ζήκο και την συντροφιά του (1843-1852). Οι Δεσποτικές εικόνες του τέμπλου εκλάπησαν το 1979.

Πανήγυρις: Την 23^η Απριλίου.

Ι. Ν. ΑΓΙΩΝ ΠΑΝΤΩΝ

Ευρίσκεται στον αύλειο χώρο της Μονής.

3.   ΙΕΡΑ ΜΟΝΗ ΑΓΙΟΥ ΕΥΣΤΑΘΙΟΥ  (1713);

Το Καθολικό της Μονής χρονολογείται στόν 18^ο αιώνα. Στους μοναχούς της μονής αυτής οφείλεται και το σωζόμενο σήμερα τμήμα από τις λιθόκτιστες καμάρες που χρησίμευαν για να στηρίζουν τους σωλήνες (κιούγκια) που μετέφεραν το νερό στο χώρο της Μονής από την πηγή «παπά Αλεβίζη». Ο ναός ανακαινίσθηκε στα τέλη του περασμένου αιώνα(1880/90). Με την τελευταία δυστυχώς ανακαίνιση έχασε κάθε στοιχείο φιλοκαλίας.

Πανήγυρις: Την 20^η Σεπτεμβρίου.

Παρεκκλήσια: Των Αγίων Αναργύρων, είναι του 17^ου αιώνος και μετόχι της Μονής των Αγίων Αναργύρων Αγιάς. Πρόσφατα συντηρήθηκε από την Αρχαιο-λογική Υπηρεσία.

γ) ΙΕΡΟΣ ΝΑΟΣ ΑΓΙΟΥ ΝΕΚΤΑΡΙΟΥ (Κοιμητηριακός)

Σύγχρονος ναός ο οποίος εγκαινιάσθη υπό του Μητροπολίτου Αυλώνος κ. Χριστοδούλου εν έτει ..............

Ναοί ανήκοντες εις την Ενορία:

α) ΙΕΡΟΣ ΝΑΟΣ ΑΓΙΟΥ ΝΙΚΟΛΑΟΥ

Περιγραφή Ναού: Είναι νέος ναός (1900) στη θέση του παλαιού. Είναι μουσειακός ναός όπου φυλάσσονται εικόνες μεγάλης αξίας. Από τον παλαιό Άγιο Νικόλαο (1641 ή 1646) διασώζεται τμήμα του νάρθηκα με υπολείμματα τοιχογραφιών όπως η Ρίζα του Ιεσσαί στον βόρειο τοίχο, η Δευτέρα Παρουσία στον ανατολικό τόιχο, τα οποία χρήζουν σωστικής επεμβάσεως.

Πανηγύρεις: Την 6^η Δεκεμβρίου.

Παρεκκλήσια: Του Αγίου Χαραλάμπους, πανηγυρίζει στις 10 Φεβρουαρίου και βρίσκεται στον αύλειο χώρο, (1778 μ.Χ.), εφάπτεται με τον παλαιό Άγιο Νικόλαο και απετέλεσε αντικείμενο ενδιαφέροντος της 7^ης ΕΒΑ. Αφαιρέθηκαν και συντηρήθηκαν τοιχογραφίες οι οποίες επεστράφησαν σε πλαίσια το καλοκαίρι του 2006.

β) ΙΕΡΟΣ ΝΑΟΣ ΠΡΟΦΗΤΗ ΗΛΙΑ

Περιγραφή Ναού: Είναι των μέσων του 17^ου αιώνος (1641). Ιστορήθη με καλής τέχνης αγιογραφίες από ζωγράφους εκ Λινοτόπι Καστοριάς, όπως διασώθηκε σε τμήμα του τέμπλου: «Νικόλας από χώρα Λινοτόπι». Ο Ναός επεκτάθηκε προς τα βόρεια και δυτικά το 1835 ενώ οι καμάρες που βρίσκονται στα δυτικά του, προστέθηκαν το 1875. Ανακαινίσθηκε κατά τον 19^ο αιώνα.

Πανηγύρεις: Την 20^η Ιουλίου.