Του Μητροπολίτου Δημητριάδος κ.Ιγνατίου

Χωρίς καμιά αμφιβολία,  ο φανατισμός αποτελεί φαινόμενο πανανθρώπινο και διαχρονικό. Το γεγονός αυτό οδηγεί στο συμπέρασμα πως έρχεται να ικανοποιήσει ανάγκες του ανθρώπου, που παρουσιάζονται σε κάθε κοινωνία και κάθε εποχή.

Ως προς την συμπεριφορά του, ο φανατικός άνθρωπος είναι έτοιμος να παραδώσει ολόκληρο τον εαυτό του  σε έναν υπερατομικό σκοπό. Η προθυμία του αυτή μπορεί μάλιστα να φτάσει και μέχρι την προσφορά της ίδιας της ζωής του. Αυτό ακούγεται ως υπέρτατη θυσία, ίσως όμως να αποτελεί εξόφληση μιας παροχής, που ένα μαζικό κίνημα, θρησκευτικό ή πολιτικό, του έχει προσφέρει: Την απαλλαγή από μια επώδυνη προσωπική ελευθερία, που καλεί κάθε στιγμή τον άνθρωπο να αναζητεί την αλήθεια, να κρίνει και να επιλέγει μόνος του. Ο φανατικός οπαδός έχει εκχωρήσει αυτό το δικαίωμα, γι΄  αυτό και έχει απαλλαγεί από την οποιαδήποτε ένοχη, ακόμη και για την πιο αποτρόπαιη πράξη του ͘ αρκεί να του έχει υποδειχθεί από τους θεοποιημένους ηγέτες του.

Για τους μελετητές της ανθρώπινης συμπεριφοράς και τους αναλυτές των πολιτικών εξελίξεων, ο φανατισμός ανθεί σε κοινωνίες και εποχές, που χαρακτηρίζονται από εξαθλίωση, όχι μόνον οικονομική, αλλά μορφωτική και πνευματική. Οπωσδήποτε,  εκείνος που βιώνει συνθήκες ακραίας φτώχιας και υποβάθμισης όλων των παραμέτρων της καθημερινότητάς του, είναι πιο έτοιμος να ενταχθεί σε ένα μαζικό κίνημα, που θα τον πείσει με σχετική ευκολία για τους ενόχους της κατάντιας του και θα τον καλέσει να συστρατευθεί για έναν απροσδιόριστα καλύτερο κόσμο.

Αυτό όμως που εντυπωσιάζει στη σημερινή κατάσταση, είναι πως ο φανατισμός, στην πιο ακραία του μορφή, βρίσκει πρόσφορο έδαφος στο κέντρο του Δυτικού κόσμου, που υποτίθεται έχει ξεπεράσει τέτοιου είδους ακραίες συνθήκες. Νέοι άνθρωποι, προερχόμενοι από τις δυτικές κοινωνίες, παρουσιάζονται πρόθυμοι να ακολουθήσουν νοοτροπίες και πρακτικές παντελώς ξένες με το πνευματικό και πολιτιστικό υπόβαθρο της ανατροφής τους και να προβούν σε πράξεις αδιανόητες.

Τι συνδέει, λοιπόν, αυτές τις τόσο διαφορετικές κοινωνίες και  κάνει κάποια μέλη τους να οδηγούνται στις ίδιες επιλογές;  Εάν στον Τρίτο Κόσμο και στην καταματωμένη Μέση Ανατολή έρχεται η φτώχια να προκαλέσει  βίαιη έξοδο από ένα μισητό παρόν, χωρίς ελπίδα και προοπτική, στη Δύση, την ίδια βιαιότητα έρχεται να  προκαλέσει  μια πληκτική και αφυδατωμένη από κάθε πνευματική διάσταση ζωή. Ζωή  απόλυτα ρυθμισμένη και προγραμματισμένη, χωρίς οράματα  και αξίες, διαποτισμένη μόνον από τη διαρκή αναζήτηση ενός ολοένα αυξανόμενου κέρδους.

Εάν στις φτωχές κοινωνίες του πλανήτη, η εξαθλίωση στέρησε τον άνθρωπο από τα προσωπικά του γνωρίσματα και τη βιολογική και πνευματική του αυτονομία, στην Δύση, ίδιους απρόσωπους και ομοιόμορφους ανθρώπους διαμόρφωσε ο καταναλωτισμός, στερώντας τους από εκπαιδευτικές και πνευματικές διαδικασίες, που οδηγούν σ΄ ένα διάλογο με τον βαθύτερο εαυτό και την ανάδειξη των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών της κάθε ανθρώπινης ύπαρξης.

Εάν στις υποβαθμισμένες και σκόπιμα εξαθλιωμένες κοινωνίες της Ασίας και της Αφρικής ήρθε το μίσος να ενώσει τους δυστυχισμένους και να τους στρέψει εναντίον των εκμεταλλευτών τους, στις δυτικές πρωτεύουσες, η πλήρης απουσία ουσιαστικών ανθρωπίνων σχέσεων, έδωσε τη θέση της σε αγέλες ανθρώπων, που τις συνδέει η βία και η μισαλλοδοξία.

Η ανθρώπινη ιστορία βοά πως από καταστάσεις φανατισμού ξεπήδησαν πάντα διαταραγμένοι αρχηγοί και ασύλληπτα δεινά. Σε τέτοιες περιόδους, πίσω από κραυγές για ανατροπές και εκκαθαρίσεις κρύβεται η ερωτοτροπία αναπήρων προσωπικοτήτων με το χάος. Και γι΄  αυτό, κάθε πνευματικός οργανισμός, όπως η Εκκλησία, που έχει συνείδηση της αποστολής του, οφείλει να δημιουργήσει αναχώματα γνήσιας χριστιανικής πνευματικότητας, αισθητικής καλλιέργειας, προσωπικής δημιουργικότητας και υγιών κοινωνικών δεσμών, στηριγμένων στην ανοχή, την αλληλεγγύη, τη συμμετοχικότητα και την κριτική σκέψη. Σε εποχές, μάλιστα, που οι θρησκείες χρεώνονται μεγάλο μέρος του παγκόσμιου εξτρεμισμού, η Ορθόδοξη Εκκλησία μας, με τον λόγο, κυρίως όμως με το έργο, το ήθος και το  ύφος της, οφείλει να ποτίζει την κοινωνία μας με χυμούς μετριοπάθειας, ανοχής, αλλά και κριτικής στάσης απέναντι σε δομές και πρακτικές  αδικίας και εκμετάλλευσης. Μια τέτοια στάση άλλωστε θα δρούσε λυτρωτικά και για το ίδιο το σώμα της Εκκλησίας, η οποία, ιδιαίτερα στις δυτικές κοινωνίες, έχασε τη φλόγα του προφητικού της λόγου και ενσωματώθηκε σε μεγάλο βαθμό στις δομές και τους κώδικες ενός απάνθρωπου κοινωνικού και οικονομικού συστήματος.

Ο φανατισμός τρέφεται από ακραία αυτοϋποτίμηση και παραχώρηση θεμελιωδών δώρων του Θεού, όπως η ελευθερία και η αυτοσυνειδησία, στις διαθέσεις σκοτεινών κύκλων εξουσίας και χρήματος. Εμείς, ως μέλη της Εκκλησίας του Χριστού,  έχουμε τη μεγάλη ευκαιρία να προβάλλουμε  τη μοναδικότητα του λυτρωτικού της μηνύματος, αναδεικνύοντας το μεγαλείο του ανθρωπίνου πρόσωπου, το ήθος και την λυτρωτική παρουσία των αγίων της και τις προδιαγραφές της Βασιλείας του Θεού, που επαγγέλλεται. Πρόκειται για προδιαγραφές αγάπης, δικαιοσύνης και καθημερινής  νοηματοδότησης της ζωής, που ο κόσμος λαχταρά να τις ψηλαφήσει μέσα από τον αγώνα και το ζωντανό παράδειγμα όλων μας. 

ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ 17/01/2015